نگاهی به مجموعه شعر «آسمان‌های ساکت» علی جهانگیری
سریا داودی حموله
… موقعیت های عشق و انقراض…
می توانست بدتر از این باشد
تنها ببری منقرض شده باشم
در یک صد سال پیش
سایه ای در جنگل
اگر به شکارم نیایی
ابتدا نمی گیرد این صدا
پوستی بر دیوار می شوم اگر بخواهی
رقت انگیزترین ببر جهان می شوم اگر بخواهی
یک روز حتما به شکارم بیا
تا صدای ناله های زخمی ام را بشنوند
لای جرز این دیوارها
ببری هنوز به انتظار شکارچی اش
سایه مانده است./ علی جهانگیری(۱)
علی جهانگیری شاعر هیرکانی در مجموعه شعرهای «کجا»(۲) و«آسمان های ساکت» به ساحت های زبان نزدیک می شود، اما مانند پرنده ای سبک بال می گریزد.
کتاب پژوهشی «آسیمه های معنا»(۳)در محوریت اندیشه ی عبدالقاهر جرجانی، به تاویل متن و هرمنوتیک اشاره دارد. شاعر با پژوهش میدانی نشان داده است که جرجانی اولین اندیشمند ایرانی قرن پنجم ، زبان را به مثابه ی هستی نگریسته و راه بر معجزه ی معنا بسته است.
در بیشتر آثار جهانگیری به طور معمول اشعار «بی فاصله، بی نقطه و بی نام» هستند، و گسست و پرش های ناگهانی جزو بنیان های اساسی محسوب می شوند.
شعر«می توانست بدتر از این باشد» ازمنظرگاه های اجرایی(ساختاری و فرمی)، و زبانی( معناهای معنا) مورد واکاوی ادبی است.
تکرار« اگر بخواهی» زبان را در وضعیت دو گانه گی های مشروط یعنی « وسوسه و تردید» قرار داده است. (پوستی بر دیوار می شوم اگر بخواهی/ رقت انگیزترین ببر جهان می شوم اگر بخواهی)
کلیت اثر روی مفاهیم انتزاعی می چرخد، به طوری که «ببر و زن» به واسطه ی «انقراض و عشق» حضوری روشن دارند. ببری که در ازای« دیده شدن و دوست داشته شدن»آرزوی شکار را دارد.
پیوند بین پدیدار بیرونی و مفاهیم عام سبب تکثیر معنایی و ساختاری شده است. ببر از قوی ترین حیواناتی است، که در فرهنگ واعتقادات ملل نمادهای مختلفی را از آن خود کرده است.
ببرهیرکانی بخشی از هویت ایرانی است که در صد سال پیش منقرض شده است،(۴) اما آرزو دارد، توسط کسی که دوستش خواهد داشت، دیده شود. نماد بی باکی، دلیری و نترسی است. بیشتر صفات انسانی یعنی «قدرت، جذابیت، هوش مندی،خشم وعصیانگری» را در بردارد. نشانه ی قدرت مندی اش ماهیچه های قوی است. جذابیتش از سایه وی بر دیوار مشهود است. هوشی که در شکار کردن، و البته در شکار نشدن دارد،آن چنان که در هر وضعیتی مثل سایه می گریزد. خشم را در مواجه با خطرات نشان می دهد.عصیانگری و سرکشی از صفت های بارزش محسوب می شود.
شاید قرن ها در سایه مانده است. آن چنان آرام و سایه وار بوده است، که شکارچیان در طول تاریخ موجودیتش او را مثل سایه دیده اند، و از عبور یک سایه صحبت کرده اند. با همین خصلت قرن ها از خود محافظت کرده است، تا این که به رازش پی برده شد و برای همیشه منقرض گردید.
شاعر به موقعیت انسان با هستی دقت دارد، از ساحتی به ساحت دیگر می رود.سعی می کند بافت های تازه ای به زبان اضافه کند. با پدیدارهای بیرونی «ببر،جنگل» از جز به کل نقب می زند. زیرا این انقراض در بیشتر پدیده های هستی رخ داده است.
روایت یک ببراز انقراض خویش، موقعیت های مفهومی بسیاری را رقم می زند. در این وضعیت مدلول های هستی، متکثر می شوند.بین امروز و دیروز زمان تاریخی، موازنه برقرار شده است. از آغاز وجود صحبت نمی شود،بلکه انقراض حدود صدسال پیش به تصویر کشیده شده است، که آخرین ببر منطقه بر اثر واقعه ای از بین رفت.
برای گریز از روایت یک دست، گزاره ی(اگر به شکارم نیایی/ ابتدا نمی گیرد این صدا) آورده شده است، تا زمان روایت شود و نگاه خطی را قطع شود. در گذشته های اسطوره ای و تاریخ تقویمی، پهلوانان با ببر نبرد می کردند. در این راستا زمان تقویمی در مقابل زمان تاریخی قرار گرفته است،و مفاهیم از منظر زمانی بر حال و گذشته و آینده دلالت های مفهومی دارد.
شاعر در پی ترسیم فضای سوررئال است. از مفاهیم انتزاعی« قدرت، جذابیت، هوش مندی،خشم و عصیانگر» در جهت ساحت های زبانی گام برداشته است. موتیف ها را به بینامتنیت می کشاند، بدون این که صحبت از زن به میان آورد، و مفاهیم را به تغزل می کشاند. به طوری که عشق یک کاراکتر است، که با توجه به مفاهیم ضمنی ترسیم شده است.
نحوی برخورد با کلمات ، زبان را به افق های نامکشوف برده است. این نوع چینش به خلق مفاهیم تازه انجامیده است. گوینده (ببر) برخودگویی های خویش متمرکز است. در بند دوم با زنی صحبت می کند که فقط یک سایه می بیند. به دلدار التماس می کند: ( یک روز حتما به شکارم بیا/ تا صدای ناله های زخمی ام را بشنوند)
شعر از منظر«زن و هستی» مورد واکاوی است. زن مرکز ثقل است، زیرا عشق در این نوع زبان محوریت بیشتری دارد. از سویه های مختلف تاریخی و زیستی ببر نگهبان مردگان است، و امروز از سایه خود سایه بانی می کند. طبق نشانه های توتمی اگر ببر روح نگهبانی کسی باشد آن فرد نامیرا است.
شگردهای ساختاری، زبان را عمیق بیشتر نشان می دهد. موتیف ها ابعاد گسترده معنایی را در جهت آشنایی زدایی ترسیم کرده است. هر کدام از این پدیدارها، بر سویه های جداگانه ای دلالت دارند. در بی زمانی و بی مکانی، موقعیت های مفهومی شکل گرفته است. ببر دنبال دیده شدن است، و از زن می خواهد که اگر شده او را پیدا کند. ببر مظهر طبیعت خشن، زن مظهر هستی است. از او می خواهد دوباره به وی هستی دهد.
در این ژرف ساخت روایی موتیف های «عشق و انقراض»ابعاد ساختاری بسیاری را تصویر کرده اند. ببر با آنهمه شجاعت و قدرت و …. منقرض شده است. در این راستا انقراض موتیف با دوامی است، و عشق موتیف کم دوامی است. در این وضعیت ناخودآگاهی، جنگل و مظاهر آن از موتیف های همیشگی شعر است، که بر روی هم نظام های معنایی و ساختاری دور یا نزدیک را بوجود می آورد.
اگرچه ذهن و زبان، روی سویه های انقراض می چرخد، اما ابعاد بیشترآن روی زن پنهان در متن می باشد، که موقعیت های معنایی و ساختاری بسیاری را رقم می زند. آن چنان که در این پرش های ناگهانی، هستی مورد هدف قرار گرفته، و جهش های ساختاری در ساحت های دیگر اتفاق افتاده است.
پی نوشت:
- آسمان های ساکت، علی جهانگیری، نشر بوتیمار، چاپ اول ۱۳۹۹.
- کجا، علی جهانگیری، نشر نیماژ، چاپ اول ۱۳۹۳.
- آسیمه های معنا، علی جهانگیری، نشر نقره، چاپ اول ۱۴۰۰.
- ببر مازندران، به نام های ببرایرانی، ببرهیرکانی، ببر تورانی خوانده می شود، که بیش از یک قرن پیش در ایران منقرض شد.
- درباره نویسنده:
- تازه‌ترین‌ها:
سریا داودی حموله شاعر، نویسنده و محقق کارنامه‌ای از شعر، نقد و پژوهش‌های مردم شناسی دارد. از مجموعه‌های چاپ شده‌ی شعرسپید، «اوفلیا تو نیستی با گیسوانم حرف می‌زنم! آسمان حرفی از گیسوان لی لی بود! نان ونمک میان گیسوان تهمینه، از عصای شکسته‌ی نیچه تا عصر مچاله‌ی لورکا، من ما بودم با دو فاعل اضافی، سِرنادهای میترائیک، همه‌ی کلمات در میدان ونک پیاده می‌شوند! در هرکلمه‌ای آفتاب پنهان است! خلیجی که از هر طرف خاورمیانه است! ادامه‌ی زنی که پلاک خانه را گوشواره کرده است! بادها با حرف میم شروع می‌شوند!…» و هم‌چنین در حوزه‌ی نقد ادبی تاکنون دو جلد از «آنتولوژی شعر شاعران معاصر، کلمات بیش ازآدمی رنج می‌برند!»، و یک جلد آنتولوژی شعر شاعران خوزستان به نام بافتارهای منفرد! و هم چنین « آنتولوژی شعر شاعران اقلیمی، بافتار و ساختار ادبیات قوم بختیاری» را منتشر کرده است. البته در زمینه‌ی پژوهش و تحقیقات مردم شناسی، سه گانه‌های «دانشنامه قوم بختیاری، موسیقی قوم بختیاری و ادبیات قوم بختیاری» را منتشر کرده است.
