چشم‌انداز مذاکرات هسته‌ای ایران در گفت‌وگو با احسان مهرابی
ایران روند فعلی را به نفع خود می‌بیند
شهرگان- مذاکرات ایران با پنج عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد به همراه آلمان، پس از زمانی حدود ۱۵ ماه بار دیگر از سر گرفته می‌شود. آخرین دور این مذاکرات ژانویه ۲۰۱۱ در استانبول برگزار شد که به بن‌بست رسید. این بار نیز استانبول میزبان نمایندگان ایران و قدرت‌های جهانی است که بر سر برنامه‌های هسته‌ای کشورمان بحث و چانه‌زنی می‌کنند. درباره این مذاکرات، حاشیه‌ها و چشم‌انداز آن و بحث‌هایی که پیرامون برنامه هسته‌ای ایران وجود دارد، با احسان مهرابی، روزنامه‌نگار و تحلیل‌گر سیاسی گفت‌وگویی انجام داده‌‌ایم که می‌خوانید.
***
ایران اکنون و در آستانه دور جدید مذاکرات با گروه ۱+۵ در چه موضعی قرار دارد؟ شرایط این کشور به نسبت قبل و مذاکرات سال گذشته چه تغییری کرده‌است؟
به لحاظ شرایط داخلی مسئولین ایران پس از برگزاری انتخابات مجلس اعتماد به نفس بهتری درخود احساس می‌کنند. اما وضعیت اقتصادی کشور و نمایان‌تر شدن تحریم‌ها این اعتماد به نفس را تا حدودی دچار خدشه می‌کند. ازسوی دیگر ایران درباره برنامه‌های هسته‌ای خود به لحاظ تبلیغاتی بیش از گذشته خلع سلاح شده‌است. پیش از این مسئولین ایرانی تاکید زیادی بر این فتوای آیت الله خامنه‌ای داشتند که داشتن بمب اتمی از نظر ایران حرام است و این را به عنوان حربه‌ای تبلیغاتی استفاده می‌کردند که هیلاری کلینتون درواکنش به این تبلیغات اعلام کرد گفته آیت‌‌الله خامنه‌ای درباره حرام بودن بمب اتم باید در عمل ثابت شود.
این اشاره وزیر خارجه آمریکا شاید به این دلیل است که دولت آمریکا این نظر آیت الله خامنه‌ای را با توجه به شرایط سیاسی و همچنین به لحاظ قتوای دینی قابل تغییر می‌داند، چرا که مسئولین جمهوری اسلامی فقه پویا را از جمله افتخارات مراجع شیعه اعلام کرده‌اند و بر اساس فقه پویا، فتوای آیت الله خامنه‌ای درباره حرام بودن بمب اتمی دائمی نیست و با توجه به شرط زمان و مکان، این فتوا می‌تواند تغییر کند، به‌خصوص این که این حکم در زمره احکام حکومتی است و بر اساس رویه‌ای که درباره این حکم‌ها وجود دارد برخی از مسلمات اساسی دینی نیز به دلیل مصلحت حکومت اسلامی امکان تعطیل شدن دارد. با تغییر فتوا درباره بمب اتمی نه تنها خدشه‌ای به احکام دینی وارد نمی‌شود بلکه این امر توجیه دینی قوی هم دارد چرا که در قالب دفاع در برابر دشمنان اسلام تعبیر می‌شود.
درعرصه سیاست خارجی نیز وضعیت سوریه هر چند ممکن است تاثیر مستقیمی در پرونده هسته‌ای ایران نداشته باشد اما طبیعتا معادله‌ای است که برتمام موضوعات سیاست خارجی ایران تاثیر می‌گذارد.
خبری به تازگی منتشر شده‌است درباره پیام باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا به آیت الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران در رابطه با بحران هسته‌ای ایران. آیا روزنه‌ای پدیدار شده‌است؟ یا هر چه هست تکرار همان مواضع پیشین است؟
پس از مذاکرات ناکام گذشته، مسئولین آمریکایی دریافته‌اند بهتر است پیش از مذاکرات هسته‌ای نظر آیت الله خامنه‌ای را جویا شوند چرا که بدون نظر صریح او مذاکره‌کنندگان امکان هیچ گونه عملی را نخواهند داشت و حتی برخی از وعده‌های داده شده در مذاکرات و پس از دیدار مذاکره‌کنندگان با رهبری منتفی شده‌است.
در حال حاضر نیز پرونده هسته‌ای تماما در اختیار رهبری است و دولت به مانند گذشته علاقه‌ای به نقش آفرینی در مذاکرات هسته‌ای ندارد و تنها در مواردی تبلیغات این پرونده به کار دولت می‌آید. نامه اوباما به مانند گذشته البته بعید است آیت الله خامنه‌ای را به تغییر اساسی در دیدگاه‌هایش وادار کند. عقب‌نشینی در پرونده هسته‌ای برای حکومت بیشتر به دلایل داخلی مورد توجه است. پرونده هسته‌ای برای رهبری جمهوری اسلامی تبدیل به امری حیثیتی شده و این احساس همچنان در میان مسئولین جمهوری اسلامی وجود دارد که عقب‌نشینی بین‌المللی باید همراه با تغییرات داخلی باشد و به این دلیل رهبری جمهوری اسلامی از عقب‌نشینی در پرونده هسته‌ای امتناع می‌ورزد، به‌خصوص این که رهبر ایران بارها از سوی مخالفان دعوت به نوشیدن جام زهر شده‌است و به همین دلیل رهبری تا خطری کاملا جدی احاساس نکند دراین‌باره عقب‌نشینی نخواهد کرد.
موسسه علوم و امنیت بین المللی در گزارش تحلیلی به قلم دو کارشناس ارشد خود اعلام کرده که “حکومت ایران سال‌ها پیش تصمیم استراتژیک خود برای تولید سلاح هسته‌ای را اتخاذ کرده‌است”. این مباحث را را تا چه حد واقعی می‌دانید؟
برنامه هسته‌ای ایران پس از انقلاب اسلامی کش و قوس‌های فراوانی داشتهاست. زمانی که ایران درگیر جنگ با عراق بود، تلاش عراق برای دستیابی به بمب هسته‌ای، مسئولین ایرانی را به فکر انداخته بود که آنها نیز باید توانایی تولید بمب هسته‌ای را داشته باشند، به‌خصوص که صدام غیرقابل پیش‌بینی صدام بود. پس از جنگ اختلاف نظرهایی در بین مسئولین ایرانی درباره دستیابی به توان بمب هسته‌ای وجود داشتهاست. البته توان تولید بمب هسته‌ای ممکن است ضرورتا به معنای تولید بمب نباشد و دولت ایران قصد داشته باشد بدون ساخت بمب از توان تولید بمب به عنوان حربه‌ای بازدارنده برای تامین امنیت خود استفاده کند. درحال حاضر نیز تنها وجهی از برنامه هسته‌ای که می‌تواند برای مسئولین ایرانی اهمیت داشته باشد تبلیغات سیاسی و بازدارندگی برای تامین امنیت است. در گفت‌وگوهایی که با برخی از مقامات پیشین جمهوری اسلامی در ایران داشته‌ام، برخی از این مقامات که نزدیک به هاشمی رفسنجانی هستند و هنوز دسترسی‌های اطلاعاتی دارند معتقد بودند که مسئولین فعلی جمهوری اسلامی به دنبال توان بمب اتمی نیستند و تنها تبلیغات سیاسی است که آنان را از ادامه اقدامات هسته‌ای بازمی‌دارد، اما از سوی دیگر برخی از مقامات سابق معتقد بودند که صرف داشتن تکنولوژی صلح آمیز هسته‌ای هدفی نیست که مسئولین جمهوری اسلامی به خاطر آن حاضر به دادن این همه هزینه باشند. بنابراین دستیابی به برنامه و توان ساخت بمب هسته‌ای ممکن است کماکان درمیان مسئولین جمهوری اسلامی طرفدار داشته باشد.
آیا فشار تحریم‌ها علیه ایران که در این یک سال افزایش پیدا کرده‌است، می‌تواند باعث شود که ایران انعطاف بیشتری از خود در این مذاکرات نشان دهد؟
فشار تحریم‌ها طبیعتا بیش از گذشته خود را نمایان کرده‌است اما تنها چیزی که می‌تواند سبب انعطاف جمهوری اسلامی شود، احساس خطر جدی برای بقای حاکمیت است و تحریم‌ها به خودی خود نمی‌تواند عاملی برای کرنش جمهوری اسلامی باشد مگر این که تحریم‌ها واقعا تبدیل به تحریم‌های فلج کننده شود که هنوز این احساس در مسئولین جمهوری اسلامی ایجاد نشده‌است. البته تحریم نفت را می‌توان متفاوت از تحریم‌های گذشته دانست و تبعات این تحریم برای مسئولین ایرانی بسیار جدی‌تر از تحریم‌های گذشته خواهد بود. اما درنهایت تحریم‌ها عاملی نیست که به تنهایی باعث انعطاف ایران شود.
خواسته ایران از غرب در این مذاکرات چه خواهد بود؟ آیا ایران در موقعیت واقعی یک مذاکره کننده قرار دارد که بتواند درخواست‌های سیاسی یا اقتصادی خود را با غرب مطرح کند؟ یا این که صحنه، صحنه محاکمه ایران خواهد بود؟
یکی از اصلی‌ترین خواسته‌های مسئولین ایرانی که در تمامی مذاکرات به صورت تلویحی دنبال می‌شود این است که غرب به دنبال سیاست تغییر رژیم در ایران نباشد. در این مذاکرات نیز به مانند گذشته مذاکره‌کنندگان ایرانی درخواست‌های مشخص و منظم همراه با مصداق را برای طرح نخواهند داشت، اما طبیعتا به صورت کلی خواستار قطع شدن فشارهای غرب برایران هستند. صبح روز چهارشنبه (۲۳ فروردین) نیز نمایندگان مجلس ایران بیانیه‌ای درحمایت از تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران منتشر کردند که در این بیانیه خواستار تعامل غرب به جای تقابل با ایران شده بودند. این بیانیه البته حاوی شعارهای کلی مخالفت با سلاح‌های هسته‌ای در همه جهان نیز بود. به این ترتیب خواسته مشخصی تاکنون از سوی مسئولین ایرانی درباره این مذاکرات اعلام نشده و بعید است مذاکره‌کنندگان ایرانی فهرستی از خواسته‌های مشخص را با خود همراه داشته باشند.
درباره مکان مذاکرات هم بحث‌های زیادی مطرح شد. اول هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه آمریکا اعلام کرد که مذاکرات در استانبول برگزار می‌شود. بعد ایران گزینه بغداد را برای میزبانی مذاکرات مطرح کرد و در آخر باز همه چیز به استانبول ختم شد. این کش و قوس چه علتی داشت؟ و نتیجه آن در دیپلماسی ایران چگونه خواهد بود؟
اختلاف نظر اساسی ایران و ترکیه درباره سوریه سبب شده بود که مسئولین ایرانی برای ظاهرسازی تبلیغاتی به دنبال جایگزینی برای آنکارا باشند، اما برگزاری این مذاکرات در استانبول نشان می‌دهد ایران همچنان محتاج به ترکیه است. این کش و قوس‌ها به لحاظ تبلیغاتی نیز تاثیر ناخوشایندی در جایگاه ایران داشت، چرا که ایران پس از خط و نشان‌های فراوان و حتی پس از انتقاد تند اردوغان درباره “بی‌صداقتی” دولت ایران، در نهایت مجبور به پذیرش نقش ترکیه دراین مذاکرات شد و این موضوع نیز عامل دیگری برای ضعف جایگاه ایران دراین مذاکرات است.
و در پایان، چشم‌انداز این مذاکرات را چگونه می‌بینید؟ آیا گرهی از کار ایران باز خواهد شد؟
ایران در این مذاکرات به دنبال بازشدن گرهی نیست، بلکه همچنان به دنبال خرید زمان است و ادامه روند فعلی را همچنان به نفع خود می‌بیند مگر اینکه غرب به تصمیمی متفاوت در برابر ایران برسد. اصولا تا زمانی که ایران به تصمیمی اساسی درباره پرونده هسته‌ای خود نرسد مذاکرات این چنینی گرهی از کار ایران باز نخواهد کرد. از سوی دیگر مسئولین ایرانی همچنان ضرورتی نمی‌بینند که در پرونده هسته‌ای به تصمیمی اساسی برسند.
- درباره نویسنده:
- تازه‌ترین‌ها:
In touch with the Iranian cultural diaspora.
Shahrgon is an online magazine for Canada’s Iranian cultural diaspora and Persian-speaking languages.
Shahrgon started working in Vancouver, Canada, in 1992 with the publication “Namai Iran” and then in the evolution of “Ayandeh” and “Shahrvand-E Vancouver,” it transformed into Shahrgon.
Shahrgon; The magazine of the Iranian cultural diaspora;
شهرگان مجله‌ی دیاسپورای ایران فرهنگی در ونکوور کانادا از سال ۱۹۹۲ با نشریه‌‌ی «نمای ایران» آغاز به‌کار کرده و سپس در فرگشتی از «آینده» و «شهروند ونکوور» به شهرگان فراروئید
