نگاهی از درون ملت‌هایی فراموش نشده: مروری بر «هندی مزاحم»
چرا یک بومی اهل اسکاندیناویا حق دارد سنت‌ها، زبان‌ها، مذهب‌ها و فرهنگ‌های خود را بعد هزارها سال حفظ کند و مورد احترام و تکریم جهانیان هم قرار می‌گیرد، ولی یک بومی امریکای شمالی، استرالیایی یا جزایر اقیانوسیه نمی‌تواند چنین حق و حقوقی را در گذشته تاریخی خود یا در زمان حال خود داشته باشد؟
فارغ از تفاوت بومی امریکای شمالی با بومیان دیگر ملل، تامس کینگ در کتاب «هندی مزاحم: شرح حالی از روی فضولی بر مردمان بومی امریکای شمالی» سراغ تاریخ، گذشته و امروز بومیان امریکای شمالی رفته است و نگاهی از درون این جامعه عرضه کرده است تا نشان بدهد چرا بومی امریکای شمالی تاریخ، فرهنگ، زبان، مذهب و هویت خود را در رویارویی با مهاجران اغلب سفیدپوست از دست داده است و چرا هم‌اکنون این جوامع تلاش می‌کنند تا آنچه از کف رفته، همه را تا جاییکه می‌توان به دست آورند.
قسمت‌های پیشین تجربه کانادایی را در شهرگان بخوانید: چگونه شعر نجاتم داد: نگاهی به شعر و زندگی امبر داون؛ چگونه کانادا در موضوع زنان بومی ناکام ماند: نگاهی به خواهران ربوده شده نوشته امانوئل والتر؛ تنهایی آن گوشه دلگیر جهنم: یا بار سنگین پرونده قتل‌هایی که به نتیجه نمی‌رسیدند چگونه آدمی را از درون خرد می‌کند
در ستون تجربه کانادایی سیدمصطفی رضیئی، سراغ کتاب‌های ادبی و غیر ادبی عرضه شده در کانادا، به ویژه در محدوده بریتیش کلمبیا می‌رود و در کنار معرفی زندگی و آثار یک نویسنده کانادایی، تنه به موضوع‌های اجتماعی‌ای می‌زند که همراه خوانش آثار این نویسنده به خواننده منتقل می‌شود.
در این شماره، او سراغ تامس کینگ رفته است. او به رغم تولدش در کالیفرنیا، در این کتاب موضوع بومیان امریکای شمالی را فارغ از کانادا و امریکا بحث کرده است. بخش قابل‌توجه‌ای از کتاب مثال‌هایی از بومیان ساکن بریتیش کلمبیاست.
آنچه از دل برآید
خواننده اول از همه متوجه یک نکته می‌شود: خشم و آن را لابه‌لای خطوط و بخش‌های کتاب به راحتی می‌توان یافت. هرچند این خشمی نیست که مانع از منصف ماندن روایت کتاب بشود یا بخواهد بر پایه نگاهی یک طرفه، خواننده را از چهارچوب روایت کتاب دور نگهدارد.
کینگ، تکلیف خودش را با خواننده در همان ابتدای کتاب مشخص می‌کند: اینکه چه کتابی و با چه هدفی نوشته است و چه انتظاری از این اثر می‌توان داشت. خیلی هم مراقب است تا نوشته‌اش را از سبک نگارش کتاب‌های آکادمیک دور نگهدارد و اجازه به قلم خودش بدهد تا خود او را عیان سازد، فارغ از اینکه نگران سبک‌ها و اسلوب‌ها باشد.
هرچند کتابش به صرف نگرشی فردی هم نگاشته نشده، بلکه نتیجه تحقیقی گسترده و جامع است.
آنچه کینگ می‌خواهد خواننده از ابتدا بداند، حضور نویسنده در لابه‌لای خطوط است. او به تنهایی هم در نوشته حاضر نیست. همسرش، هلن، هم مرتب بر خطوط او سر خم می‌کند و سوال‌هایی می‌پرسد. کینگ پیش از خواننده، باید نظر هلن را جلب کند. توضیح‌هایش را منظم کند و تصویر واضحی قلم بزند.
نتیجه آنچنان جذاب شده که گلوب و اند میل این روایت کینگ را نوشته‌ای محسورکننده همانند نوشته‌های مارک توآین می‌خواند. ونکوور سان هشدار به خواننده غیر بومی می‌دهد که این کتاب، آشفته خاطرتان خواهد ساخت و می‌گوید به همین دلیل باید این کتاب خوانده شود.
خلاصه می‌شود گفت «آنچه از دل بر آید، بر دل هم نشیند».
«هندی مزاحم»، سوال‌ها، خشم‌ها و نگرانی‌های یک عمر زندگانی تامس کینگ است و به همین دلیل نزدیک به چهار سال بعد از انتشار خود، همچنان بر قفسه‌های اصلی کتاب‌فروشی‌های کشور دیده می‌شود و همچنان اثری پر فروش باقی مانده است.
به نام تامس کینگ
می‌گویند برجسته‌ترین نویسنده بومی امریکای شمالی معاصر است. از نام‌آشناترین روشنفکران کانادا نیز محسوب می‌شود.
تامس کینگ متولد روزِویل در کالیفرنیاست و هم‌اکنون در اونتاریو زندگی می‌کند.
عضو اوردِر کانادا (برجسته‌ترین نهاد افتخاری کشور)، نویسنده پنج رمان، دو مجموعه داستان کوتاه، چندین کتاب کودکان و چندین کتاب غیر داستانی است.
او سه مرتبه تاکنون نامزده جایزه گاورنِر شده است.
«هندی مزاحم» برنده جایزه ۲۰۱۴ آر‌بی‌سی تایلر، نامزده ۲۰۱۳ جایزه کتاب تریلیوم و برنده ۲۰۱۵ انتخاب خوانندگان کانادا سی‌بی‌سی است.
کینگ همچنین در سال ۲۰۰۳ برنده جایزه موفقیت بومیان و در ۲۰۰۴ برنده جایزه انجمن ادبیات داستانی غرب امریکا شده است.
او پیش از بازنشستگی‌اش، ادبیات خلاق در دانشگاه لتبریج، دانشگاه مینِسوتا و دانشگاه گولف درس داده بود.
او هم‌اکنون ساکن گولف در استان اونتاریو کاناداست.
تاریخ بر پایه فضولی
نگارش تاریخ بر پایه اصول آکادمیک، به معنای یک رویدادشمار مشخص بر پایه تاریخ‌شناسی، اسلوب نگارشی برای مخاطبی بیشتر تحصیل کرده است. کینگ ولی می‌خواهد عموم جامعه را مخاطب خودش قرار بدهد، برای همین در مقدمه کتاب و همچنین در جای به جای کتاب، تاکید می‌کند «هندی مزاحم»، کتابی تاریخی نیست، بلکه فضولی و کنجکاوی پایه نگارش آن شده است.
البته بخش عمده‌ای از کتاب، فضولی بر موضوع تاریخ است. نویسنده سراغ نگارش‌های تاریخی می‌رود، مبنای واقعیت آنها را می‌سنجد و بسیاری را رد می‌کند. مانند داستان شاهدخت پوکوهانتس. شاهدختی بومی که قصه‌اش تبدیل به انیمیشینی مشهور شده است: اینکه چطور او یک مهاجر سفیدپوست را نجات می‌دهد، عاشقش می‌شود و تلاش می‌کند دو فرهنگ بومی و سفید را بهم نزدیک کند.
البته در واقعیت، او شاهدختی است که به انگلستان رسیده و تلاش می‌کند جامعه بومی را به انگلیسی‌ها معرفی کند که نویسنده‌ای ماجراجو این قصه را می‌نویسد. او البته مشابه همین قصه – که خود در آن قهرمان داستان است – را در دو سرزمین دیگر هم بازگو کرده بود. این مرتبه روایتش تبدیل به بخشی از تاریخ می‌شود.
شاید جعل داستان عشق شاهدخت پوکوهانتس به نظر بی‌اهمیت برسد، ولی وقتی نگاهی به تاریخ کشتارهای سفیدپوستان توسط بومیان انداخته می‌شود، اهمیت ماجرا دو چندان می‌شود. به خصوص آنکه آمارهای مربوط به کشتار بومیان توسط سفیدپوستان به شکل‌های مختلف از تاریخ کنار گذاشته شده‌اند.
کینگ از روی فضولی سراغ تاریخ می‌دهد تا پرده‌ها را کنار بزند و تصویری نزدیک‌تر به واقعیت مقابل چشم خواننده قرار بدهد. خواننده اگر مشتاق تماشای تصویری متفاوت از بومیان امریکای شمالی و رویارویی آنان با مهاجران اغلب سفیدپوست باشد، «هندی مزاحم»، قطعا انتخاب خوبی برایش خواهد بود.
دروغی به اسم هندیان
کریستف کلمب به جستجوی سرزمین هندیان و یافتن مسیر تازه‌ای برای تجارت ادویه راه خودش را به امریکای مرکزی باز کرد. مردمانی که او هندی خواند، همچنان بعد از گذر قرن‌ها، هندی خوانده می‌شوند.
اگر خواننده فکر می‌کند این مختص به اشتباه فرهنگی و رسانه‌ای است، باید توجه کند که قوانین کشورها همچنان مردمان بومی را به نام هندی می‌خوانند. کشور کانادا همچنان «قانون هندیان» دارد تا موارد مختلف مرتبط به امور بومیان را مشخص و معین سازد.
هرچند خواننده موضوعی دیگر را هم در خوانش کتاب به خاطر می‌آورد: اینکه بومیان سرزمین‌ها و مللی داخل امریکا و کانادا هستند. زمین، قانون، فرهنگ، زبان، مذهب و سنت خودشان را دارند. قوانین بین‌المللی، قوانین داخلی، پیمان‌های مختلف امضا شده توسط انگلستان، کانادا و امریکا حامی آنان و سرزمین‌شان هستند.
شاید در میانه خوانش این کتاب، خواننده مکث کند و بپرسد آیا بومیان برایش ملت‌های بومی مطرح شده‌اند؟ آیا او به عنوان یک ساکن کانادا و یا امریکا، بومیان را همسایه‌هایی برابر می‌شناسد؟
جواب آن را توماس کینگ در ده فصل کتاب به کنکاش نشسته است.
فراموشی آنچه گذشته: ده فصل، ده‌ها سوال
کتاب از آنچه شروع رویارویی سفیدپوستان با ملت‌های بومی می‌شود آغاز می‌شود: با فصل «کلمب را فراموش کن» و تلاش می‌کند آنچه گذشت، همه را از نگاهی تازه عرضه کند. در این میان مهم‌تر از هر چیزی، باز تعریف ملت‌های بومی، فرهنگ، تاریخ و قدرت از یاد رفته آنان است.
تا میانه کتاب طول می‌کشد تا هندی درگذشته، هندی زنده و هندی قانونی، برای خواننده معنا پیدا کند. تا اواسط کتاب طول می‌کشد تا کلمه بومی برای خواننده مهاجر، جایگزین کلمه هندی بشود.
نویسنده البته در سرتاسر کتاب سعی نمی‌کند پاسخی قاطع به خواننده بدهد. کتاب را می‌توان مجموعه‌ای از سوال‌ها معرفی کرد. هر صفحه کتاب، سراغ سوژه‌ای می‌رود و آن را به تفصیل مقابل چشمان کنجکاو نویسنده و خواننده مطرح می‌کند.
نویسنده بعضی موارد پاسخی شخصی دارد، ولی خواننده باید در این میانه جواب‌های سوال‌ها را برای خودش پیدا کند. نویسنده با خودخواهی تمام به او می‌گوید که این نظر شخصی‌اش است و جواب این سوال‌ها نیست. خواننده تنها می‌ماند با سوال‌هایی که اغلب بی‌اندازه سخت هستند و نیازمند فکر کردن، جستجو کردن و توجه نشان دادند تا بتواند به جوابی نزدیک بشود.
ده فصل کتاب از تاریخ، تا سینما، تا بازی‌های کودکانه، تا پروژه‌های ساخت سد و لوله‌های حمل سوخت‌های فسیلی، تا دفن سلاح و مواد رادیواکتیو، تا نشت مواد سمی از معدن‌ها، تا موضوع مدارس اجباری، موضوع جابه‌جایی اجباری، موضوع قتل‌‌عام فرهنگی و نژادی و ده‌ها موضوع دیگر را به بحث می‌نشیند.
کتاب «هندی مزاحم» ساده نیست و راحت هم از مخاطبش نمی‌گذرد، هرچند به زبانی ساده و خیابانی نوشته شده. خواننده راحت با اثر ارتباط برقرار می‌کند، اسیر آن می‌شود و نمی‌تواند رها بشود تا زمانی که در آنچه خوانده به کنکاش بنشیند.
همین کتاب را سال‌هاست جزو پرفروش‌های کتاب نگه داشته و همچنان توسط افراد مختلف خواندن آن به جد توصیه می‌شود.
مهاجر رودرروی گذشته‌ای ناخوانده
مهاجر ایرانی چرا باید علاقه خواندن «هندی مزاحم» نشان بدهد؟ جواب آن ساده است: تا زمینی را بشناسد که بر آن زندگی تازه‌اش را شروع کرده. تا با تاریخ آن از نگاهی متفاوت آشنا بشود و بداند چرا توجه به بومیان برای زندگی امروز و آینده ما مهم است.
خواننده ایرانی می‌تواند برای چند ساعتی فراموش کند اینجا دست به گریبان چه چالش‌های فرهنگی، زبانی و اجتماعی است و بگذارد این سرزمین به تصویری تازه مقابل چشمانش نقش بگیرد، پیش از آنکه بخواهد تصمیم‌های بیشتری برای ریشه دواندن در این زمین بگیرد.
یا به قول گذشتگان، جلوی تا به سریا کج رفتن دیوارهای زندگی‌اش را بگیرد.
تاریخ را نباید از روی فراموشی یا بلاهت تکرار کرد. آشنایی با گذشته همیشه کلید آینده‌ای بهتر خواهد بود.
همچنان در دسترس
«هندی مزاحم: شرح حالی از روی فضولی بر مردمان بومی امریکای شمالی،» در سه نسخه آنلاین، گالینگور و شومی در کتابفروشی‌ها و کتابخانه‌ها سراسر کشور موجود است. نسخه شومیز کتاب در ۳۱۶ صفحه اولین مرتبه در ۲۰۱۳ توسط انتشارات انکر کانادا منتشر شده است.
- درباره نویسنده:
- تازه‌ترین‌ها:
سیدمصطفی رضیئی، مترجم و روزنامه‌نگار مقیم شهر برنابی است. او نزدیک به سه سال است در کانادا زندگی می‌کند و تاکنون ۱۴ کتاب به ترجمه او در ایران و انگلستان منتشر شده‌اند، همچنین چندین کتاب الکترونیکی به قلم او و یا ترجمه‌اش در سایت‌های مختلف عرضه شده‌اند، از جمله چهار دفتر شعر از چارلز بوکاووسکی که در وب‌سایت شهرگان منتشر شده‌اند. او فارغ‌التحصیل روزنامه‌نگاری از کالج لنگرا در شهر ونکوور است، رضیئی عاشق نوشتن، عکاسی و ساخت ویدئو است، برای آشنایی بیشتر با او به صفحه فیس‌بوک‌اش مراجعه کنید.
