واکاوی شعری از احمد بیرانوند
[show_avatar email=1175 align=left user_link=authorpage display=show_name avatar_size=200]
سریا داودی حموله (شاعر، منتقد و پژوهشگر فرهنگ مردم)
… از میان همه‌ی دویدن ها …
خرگوش های قهوه ای
خرگوش های سفید
از ساق پاهای من
تا دشتی از برف.
چقدر قطب جنوب است حرف های من
میان دویدن نفس های تو
توی سینه ای سپید.
رگ های مرا ساده نگیر
که تمام خرگوش های جهان
توی قلب من
لانه کرده اند.
دهلیزهای من چپ و راست
نفس کم می اورند
از بس که گرگ میان برف
به توله ی گرسنه اش
اندیشیده است.
شکارچی سپید
شکارچی سیاه.
گرگی شده ام
که میان برف
گریسته است.
وقتی خرگوش سفید
خرگوش قهوه ای
هراسش را توی لانه اش می دود.
از بس که دویده ام
کاش دانه های برف یکی سیاه
یکی سپید
می بارید
تا خانه خانه شود دشت.
تا اگر سفید کیش
تا اگر سیاه مات
به گرگ بگویم
پوزه ات را از لانه ام بردار.
رد خون تا انتهای دشت گریخته است.
توله که سرک می کشد
می بیند:
ماده گرگی که توی برف رفت
شکل برنگشتن است./ احمد بیرانوند[۱]
شعر احمد بیرانوند رازآمیز و رمزگونه است. در نظر نخست،اجرای شعر جلب توجه می کند. چند صحنه هراس انگیز به تصویر کشیده می شود. در نگاه دوم که زبان روایی بازوی محرکه است، راوی هر صحنه داستان خود را به پیش می برد.
نقطه ی عطف شعر چگونگی ساختار روایی است، که ارتباط حسی بین سطرها و بندها برقرار کرده است.در این پیوستگی تردید و اضطراب بین دو فضای عینیت و ذهنیت برقرار است.
هر بندی خرده روایتی را در دل خود جای داده است. که با هر چرخشی راوی تغییر می کند. این چنین که هر کاراکتری(خرگوش، شکارچی، گرگ) منظره ای را توصیف می کند. در این فراروی صداهای مختلفی رقم زمی خورد. صدای خرگوش شنیده می شود. صدای شکارچی شنیده می شود. صدای گرگ شنیده می شود. صدای راوی شنیده می شود.
از طرف دیگر در این صحنه گردانی موقعیت هر کدام از کاراکترها نشانه ای از احساسات بشری را به نمایش در آمده است. راوی مرکزی(که کاراکتر اصلی) به هر کدام شلیک کند دچار به کیش و مات خواهد شد. میان تردید و دو دلی به گرگ شلیک می شود و رد خونش پهنای دشت را می گیرد: (رد خون تا انتهای دشت گریخته است.)
گونه ی راویت در چرخش دورانی است. این چند بعدی ساختار روایی مشابهت هایی بین روایت خرگوش،روایت شکارچی، و روایت راوی برقرار می کند. زبان روایی و زمان روایی به صورت مستمر در تصویرگری تکرار می شوند.
در این وضعیت الفاظ جهت دار هستند. «سردی، گرسنگی ، اشک» در تقارن با «برف، توله، گرگ»قرار می گیرند. در راستای جزیی نگری چند تصویر دیده می شود. بین تصویر نخست، گریستن گرگ( گرگی شده ام/ که میان برف/گریسته است)، و تصویر دوم، هراس خرگوش(هراسش را توی لانه اش می دود.) تعارضی پارادوکسی است.
و چقدر دویدن از سر ترس به تصویر کشیده شده است، دویدن خرگوش از ترس شکارچی، دویدن خرگوش از ترس گرگ، دویدن شکارچی از ترس گرگ، دویدن راوی از ترس گرگ، دویدن راوی از ترس شکارچی… دویدن شکارچی در پی خرگوش، دویدن گرگ در پی خرگوش. دویدن برف در پی باد، دویدن باد در پی برف …
دراین دویدن ها گرگ به توله ی گرسنه ش فکر می کند، و البته به شکارچی هم فکر می کند. شکارچی به گرگ فکر می کند ، و به خرگوش فکر می کند. خرگوش به شکارچی فکر می کند، و به گرگ فکر می کند، راوی هم به خرگوش، هم به گرگ و شکارچی فکر می کند.
در این صحنه گردانی وسعت بیان احساسات به تصویرکشیده شده است.از تفنگی که پایان قصه را رقم زده، حرف و نشانه ای در شعر نیست. اما حذفی که علت و معلول را به هم پیوند دهد، گرگ را هدف گرفته است. شکارچی دشمن مشترک را از صحنه به در می کند. اما یک تعقید در اینجا هست، کدام راوی شلیک کرده است،راوی خرگوش است یا راوی شکارچی؟
هر خرگوشی با رنگ خاص( سپید، سیاه، قهوه ای) نماد وضعیتی است. هم چنان که برف در دو معنای ضد هم به کار رفته است. با شگونی و بی شگونی، خیر و شر… که در هر صحنه احساسی به مخاطب انتقال داده می شود. اما آن چه قریب به دید می آید، وسعت بی کرانگی است که هم در صحنه ی برف، و هم در تصویر گردانی شعر سپید به نمایش در آمده است.
راوی برای این کشف با تلنگرمی خواهد مفاهیم را تعارضی کند،پس با واژه«اگر» به دال چندین مدلول اختصاص می دهد: ( تا اگر سفید کیش/ تا اگر سیاه مات)
استفاده از ترکیب(میان دویدن نفس های تو)، بهره مندی از تناسب(چقدر قطب جنوب است حرف های من)، و تعارض(هراسش را توی لانه اش می دود.) در جهت گستره ی مفاهیم است.
در آغاز شعر خرگوش جمع بسته شده است: (خرگوش های قهوه ای/ خرگوش های سفید)،که با دیدن شکارچی هر کدام به مسیری فرار می کنند، و در صحنه های بعدی راوی تنها از دو خرگوش در دید کانونی راوی توصیف می شوند. صحنه گردانی خرگوش سفید و خرگوش سیاه ، شکارچی سیاه و شکارچی سفید زیبایی کلامی را دوچندان کرده است. در تمام صحنه ها برف می بارد، همه جا را برف پوشانده است.در همین چند سطر چندین تصویر هست. برف سپید است، خرگوش سپید است،شکارچی سپید است… پرداخت به فضای برفی و سرما تداعی مرگ و نیستی است. در این جهت مخاطب رابطه ی احساسی عاطفی با شعر برقرار می کند.
بازی های لفظی بین سیاه و سفید فضای عین و ذهن را وسعت می دهد.به زبان ساده گرگ برای توله ش در پی شکار است،خرگوش به لانه ش می دود. گرگ پوزه اش را دم لانه خرگوش گذاشته است.
این شعر عینیت گرا در روایت های بسیاری تنیده شده است. نوعی عصیان گری ضمنی در نوع روایت نهفته است. رئالیسم حاکم بر شعر سطحی فراگیر تر از سوررئالیسم دارد. شاخص های تعریف شده بین دو رویکرد ذهنی و عینی سبب تکثر فرامعنا است. فضاسازی با طراوت وتازه گی همراه است. تعلیق، ابهام، دوگانه گی، چند لایه گی با چند روایی در ارتباط هستند.
شاعر با سطرهای نامتعارف و هنجار گریز معنای ساختاری را واژگون نشان می‌دهد. بافتار شعر بین واقعیت و فراواقعیت در نوسان است. به طوری که موضوع در عین سادگی به سمت پیچیدگی می رود. با آشنایی زدایی لفظی وضعیت تراژیک را رقم می زند. با تکرار « خرگوش، شکارچی، گرگ»، « سفید، قهوه ای، سیاه» صحنه هایی دلهره آور به تصویر کشیده است.
در این صحنه گردانی ترس و هراس به تصویر کشیده می شود.به نظر می رسد مخاطب فیلمی را روی دور تند دیده باشد. گویا در پایان صحنه استعاره در زمهریر منجمد شده است. هم چنان که، شعر مانند برف در گستره ای بی انتها رها می شود.
[۱] . یاس فلسفی یک اسب،ناشر سیب سرخ، چاپ اول ۱۳۹۸.
- درباره نویسنده:
- تازه‌ترین‌ها:
سریا داودی حموله شاعر، نویسنده و محقق کارنامه‌ای از شعر، نقد و پژوهش‌های مردم شناسی دارد. از مجموعه‌های چاپ شده‌ی شعرسپید، «اوفلیا تو نیستی با گیسوانم حرف می‌زنم! آسمان حرفی از گیسوان لی لی بود! نان ونمک میان گیسوان تهمینه، از عصای شکسته‌ی نیچه تا عصر مچاله‌ی لورکا، من ما بودم با دو فاعل اضافی، سِرنادهای میترائیک، همه‌ی کلمات در میدان ونک پیاده می‌شوند! در هرکلمه‌ای آفتاب پنهان است! خلیجی که از هر طرف خاورمیانه است! ادامه‌ی زنی که پلاک خانه را گوشواره کرده است! بادها با حرف میم شروع می‌شوند!…» و هم‌چنین در حوزه‌ی نقد ادبی تاکنون دو جلد از «آنتولوژی شعر شاعران معاصر، کلمات بیش ازآدمی رنج می‌برند!»، و یک جلد آنتولوژی شعر شاعران خوزستان به نام بافتارهای منفرد! و هم چنین « آنتولوژی شعر شاعران اقلیمی، بافتار و ساختار ادبیات قوم بختیاری» را منتشر کرده است. البته در زمینه‌ی پژوهش و تحقیقات مردم شناسی، سه گانه‌های «دانشنامه قوم بختیاری، موسیقی قوم بختیاری و ادبیات قوم بختیاری» را منتشر کرده است.
