«کرکوک»نتیجه رقابت بغداد – اربیل را تعیین می‌کند
تحولات عراق سه هفته بعد از برگزاری همه پرسی “استقلال کردستان” با توجه به تشدید تنش ها بین بغداد و اربیل وارد مرحله جدیدی شده است که اگر فوری راهی برای توافق و مصالحه جهت حل اختلافات پیدا نشود، بدون هیچ تردیدی به جنگ ختم خواهد شد. برگزاری این همه پرسی در روز دوشنبه ۲۵ سپتامبر که با مشارکت ۷۲ درصد حائزین شرایط و رای حدود ۹۲ درصدی “آری” به استقلال انجام شد هر چند که به صورت نمادین برای مردم “کرد” عراق یک پیروزی تلقی می شود اما از همان ابتدا مشخص بود که به دلیل شرایط منطقه و عراق فرجام مطلوبی نخواهد داشت. این همه پرسی جدا از منطقه اقلیم کردستان در مناطقی که رسما بخشی از این اقلیم نبوده اما از سال ۲۰۱۴ با هجوم “داعش” به شمال عراق به تصرف پیشمرگه های کرد در آمدند، نیز برگزار گردید و همین موضوع نفت بیشتری بر آتشی پاشید که از قبل هم مستعد شعله ورتر شدن بود. کانون این تنش و اختلافات همانگونه که پیش بینی می شد به دلیل موقعیت استراتژیک استان چند قومیتی “کرکوک” به لحاظ اقتصادی، سیاسی و امنیتی به همان نقطه خاکستری تبدیل شد که همواره محل مناقشه بین بغداد و اربیل بوده است. استان کرکوک که گفته می شود حدود ۴۰ درصد از ذخایر شناخته شده نفت عراق را در خود جای داده است دقیقا همان حلقه مفقوده و جایی می باشد که هیچ کدام از دو طرف مناقشه تحت هیچ شرایطی حاضر به از دست دادن آن نمی شوند. از یک طرف کردستان مستقل بدون منابع غنی نفتی کرکوک نمی تواند به عنوان یک کشور به ثبات و رشد اقتصادی برسد و از طرف دیگر عراق نیز نمی تواند از این بخش عظیم ثروت و منابع به لحاظ موقعیت ملی و تقویت موقعیت رقیب جهت شکل بخشی به یک کشور کردی در جغرافیای خود، تن بدهد. به همین دلیل به نظر می رسد که تمام حساب های بین بغداد و اربیل در صورت اصرار دو طرف بر مواضع “سلبی” خویش در کرکوک تسویه خواهد شد.
تصمیماتی که در هفته های بعد از برگزاری همه پرسی در دولت، پارلمان و دادگاه عالی عراق گرفته شد جدا از انکار به رسمیت شناختن نتایج این همه پرسی تمرکز ویژه یی بر روی بازگرداندن اقتدار و کنترل دولت مرکزی بر مناطق خارج از جغرافیای اقلیم و به خصوص کرکوک داشته است. مجوز پارلمان به دولت “حیدر عبادی” نخست وزیر عراق برای بازگرداندن مناطقی که بعد از سال ۲۰۱۴ به تصرف نیروهای پیشمرگه کرد در آمده است، دقیقا کرکوک را به عنوان هدف اصلی نشانه رفته است. از ساعات اولیه بامداد روز دوشنبه بعد از پایان ضرب العجل دولت مرکزی عراق برای واگذاری کنترل کرکوک به ارتش این کشور و رد این درخواست از سوی مقامات اربیل، خبرها حکایت از پیشروی نیروهای ارتش، پلیس و شبه نظامیان شیعه حامی دولت در مناطقی از این استان دارد. البته طبق گفته دو طرف به غیر از چند درگیری پراکنده هنوز هر دو طرف سعی کرده اند که وارد جنگ نشوند چرا که ورود به این جنگ آغازی بر یک دوره درگیری و بی ثباتی خواهد بود که بازگشت به نقطه “صلح سرد” را هم مشکل خواهد کرد. مذاکراتی که در هفته های گذشته بین شخصیت های مختلف سیاسی عراقی و رهبران کردی به صورت مداوم انجام شده است که آخرین مورد آن دیدار “فواد معصوم” رئیس جمهوری عراق که خود یک کرد از جبهه میهنی می باشد، تاکنون هیچ نتیجه یی نداشته است و رهبران احزاب کرد نیز در دیدار با آقای معصوم با تاکید بر مواضع خود نشانه یی از عقب نشینی و پالسی برای مصالحه را صادر نکردند. در بغداد نیز با توجه به حمایت بازیگران عمده جهانی از تمامیت ارضی این کشور و عدم به رسمیت شناختن نتایج همه پرسی استقلال در کنار حمایت فعال و عملی دولت های ترکیه و ایران از مواضع این کشور که به نوعی هم اکنون اقلیم کردستان را در محاصره و انزوا قرار داده اند، هیچ نشانه یی از مدارا و مصالحه دیده نمی شود. از آنجا که امروز در جهان سیاست معادلات بر اساس توازن قدرت، اولویت ثبات، روابط بین کشورهای عضو حتی برای کسب منافع، نقش حق حاکمیت ملی در حقوق بین الملل، عدم تعریف شفاف و تعیین مکانیزم قانونی برای کسب “حق تعیین سرنوشت” خلق ها و سیاست ورزی در چارچوب معادلات ژئوپلتیک رقم می خورد، چنانچه سطح درگیری و خشونت ها بین بغداد و اربیل تشدید شود، شانس چندانی برای اقلیم جهت پیروزی وجود ندارد.
سیاست فعلی دولت بغداد هم اکنون حول به حاشیه کشاندن اصل همه پرسی و تمرکز بر قیچی کردن بال پرواز اقلیم کردستان جهت به شکست کشاندن رویای استقلال می باشد. در این استراتژی نقش اصلی را بدون تردید استان کرکوک بازی می کند که هم ضامن اقتصادی کردستان می تواند باشد و هم اینکه به دلیل حقوقی چون بخشی از این اقلیم نیست دولت مرکزی به بهانه بازگرداندن کنترل بخشی از کشور به دولت مرکزی، می تواند با در دست گرفتن آن کردستان عراق را حتی بیش از قبل زیر فشار قرار دهد. متاسفانه همانگونه که برای برگزاری همه پرسی در بین رهبران کرد و حلقه حزب دمکرات به رهبری “مسعود بارزانی” محاسبات اشتباه انجام شد هم اکنون نیز به نظر می رسد که در مورد احتمال بروز جنگ در کرکوک و امکان پیروزی نظامی تصورات نادرستی وجود دارد. در شرایطی که در صورت تشدید درگیری و وقوع یک جنگ تمام عیار با توجه به عدم پشتیبانی حامیان خارجی، رهبران کرد تنها می توانند متکی به نیروهای پیاده پیشمرگه های خود باشند اما عراق جدا از دو متحد قدرتمند خویش در مرزهای اقلیم از نیروی هوایی هم بهره می برد که از قبل نتیجه این جنگ کاملا مشخص است. در چنین شرایطی نیروهای کرد فقط قادرند استان کرکوک را برای دولت مرکزی عراق به منطقه بی ثبات تبدیل کنند که این موضوع هر چند برای بغداد مشکل آفرین خواهد بود اما امکان سرایت بی ثباتی به اقلیم را هم به دنبال خواهد داشت. از طرف دیگر بی ثباتی در کرکوک و بر هم خوردن نظم کنونی آن، منابع غنی نفت این منطقه را از دسترس کردها خارج می کند و اقلیم با بحران شدید اقتصادی مواجهه می شود. به نظر می رسد که با تحولات جاری و امکان عدم مصالحه هیچ چیزی عاید اقلیم کردستان نمی شود و هم زمان ثبات در عراق و منطقه نیز دچار چالش زیادی خواهد شد. به همین دلیل بهترین گزینه و راه برای برون رفت از شرایط تنش آفرین کنونی توافق حول یک مصالحه مرضی الطرفین و بازگشت به مذاکرات حول رعایت مفاد قانون اساسی کشور است که اتفاقا خود رهبران کرد بیشترین نقش را در تنظیم آن داشته اند. برای آغاز این پروسه مبتنی بر رسیدن به مصالحه در شرایط فعلی اولین گام از طرف کردها می تواند “تعلیق” نتیجه همه پرسی و از طرف بغداد نیز تضمین رعایت مفاد همان قانون اساسی با ضمانت بین المللی باشد. تحولاتی که هم اکنون زنگ آغاز آن در کرکوک به صدا در آمده است جدا از رجزخوانی های دو طرف برنده یی نخواهد داشت اما بدون تردید بازنده اصلی آن اقلیم کردستان می باشد و به نظر می رسد که بازگشت به نقطه قبل از همه پرسی و تعهد بغداد برای رعایت حقوق مشروع کردها در چارچوب قانون اساسی فدرال، بهترین ضامن برون رفت از بحران کنونی می باشد.
۲۴/۷/۹۶
- درباره نویسنده:
- تازه‌ترین‌ها:
اردشیر زارعی قنواتی نویسنده و روزنامه‌نگار؛ روشنفکر و فعال سیاسی، تحلیل‌گر سرشناس ایرانی در حوزه‌ی مسایل سیاسی و بین‌الملل است. از او مقالات فراوانی در نشریات ایران از جمله شرق و اعتماد و سایتهای معتبر خارج از کشور منتشر شده‌است.
