UA-28790306-1

صفحه را انتخاب کنید

مجموعه پاره‌متن‌های گروتسک (مجموعه شعر)

مجموعه پاره‌متن‌های گروتسک (مجموعه شعر)

هر عصر ادبیات خویش را تولید می­کند، اما نه به این معنا که ادبیات چونان آئینه­ای منعکس کننده­ی واقعیات عصر خویش است، بلکه به معنای کنش­های زبانی و تاثیر تحولات هر عصر بر زبان و ظهور شیوه­ها و ساختارهای زبانی (ادبی، هنری) است.

از آنجا که زبان پدیده­ای پویا، غیر ثابت و همواره در حرکت و نوشدگی است، با گذشت زمان، زبان نیز حرکت می­کند و در این حرکت است که شیوه­های زبانی تازه نیز کشف و ظهور می­کنند.

گروتسگ (Grotesque) اگر چه موجودی افسانه­ایست که ریشه در اسطوره­های یونان باستان دارد، اما تا دو سه قرن اخیر به مثابه یک شیوه­ی خاص زبانی (ادبی و هنری) به آن توجه نشده بود. درحالی که ادبیات گروتسگ به عنوان نوعی نگاه به هستی و هستنده و روابط آنها همواره در طول تاریخ بشر، آگاهانه یا ناآگاهانه در تولیدات زبانی (آثار هنری و ادبی) وجود داشته است.

هژبر میرتیموری

در قرن بیستم «ولفگانگ کایزر» نویسنده و منتقد آلمانی در سال ۱۹۵۷ کتابی تحت عنوان «گروتسگ در ادبیات و هنر» آن را به مثابه یک شیوه و گونه زبانی مطرح و توجه جامعه­ی ادبی و هنری را به بطور جدی به آن جلب کرد. از نظر او گروتسک تجلی دنیای پریشان و از خود بیگانه­ی روزگار ما در دو قرن بیست و بیست و یکم است که سال­های زیادی را در جنگ­های عالم­گیر، ویرانی­ها، تحولات، مهاجرت­ها، مدرن شدن­ها و تغییرات عمیق و سرگیجه­آور تکنولوژیکی، اجتماعی، فرهنگی و مانند آن سپری کرده است…»

گروتسگ که در اصل به غول­ها (دیوهای) اسطوره­ای ِانسان­نما گفته می­شود که در غارها زندگی می­کردند، موجودی است با هیبتی هراس­انگیز، مضحک و مشمئز کننده و قیافه­ای با اشکال عجیب و غریب، مسخ شده و تغییر شکل یافته، غیرعادی که چهره­ای انسان نما با اعضایی متضاد، مضحک و مسخره که اندام­هایش هیچ تناسب منطقی با هم ندارند. او جثه و ترکیبی نیمی انسان و نیمی حیوان دارد. موجودی است اهریمنی، هیولایی، ترکیبی اغراق­آمیز از زشتی، زیبایی و طنز. غولی با هیبتی هم ترسناک و درعین حال دیدنی و هراس افکن و هم مجذوب کننده، رفتار گروتسک غیر قابل پیش بینی و غیرعقلانی و غیرقابل اعتماد است. ساختاری است که ترکیبی از افکار متضاد را در خود نهفته دارد.

 بعضی منابع گروتسک را سبکی هنری، ادبی دانسته­اند که دارای ویژگی­هایی مانند «عناصرِ شگرف، اغراق­آمیز، اروتیک، ترسناک، کمیک و طنزآمیز است» از این رو گروتسک امروزه دیگر برای ما تنها آن معنا و مفهوم اسطوره­ای (دیو ها و هیولاها) را ندارد، بلکه بعنوان یک بینش و رویکرد یا وضعیت، موقعیت و حالت در زندگی و رفتار فردی یا جمعی بشر و جامعه، از همه مهم­تر به عنوان یک سبک و روش ادبی و هنری نیز می­تواند باشد.

«باختین» تعریفی از گروتسک را از کتاب رئالیسم رنسانس می­آورد و آن را تعریفی ممتاز می نامد: «در گروتسک زندگی در همه درجات آن پیش می­رود، از نازل­ترین، راکدترین و بدوی­ترین تا عالی­ترین، پرجُنب و جوش­ترین و معنوی­ترین درجات آن. این حلقه متنوع اشکال گوناگون شاهدی است بر یکه بودن و یگانگی­شان. گروتسک همه چیز را گرد هم جمع می­کند و آشتی می­دهد، عناصری را که طرد شده­اند دور یکدیگر گرد می­آورد و همه­ی مفاهیم متداول را رد می­کند. گروتسک در هنر با مبحث پارادوکس در منطق مرتبط است. در نگاه نخست، گروتسک صرفن شوخ و سرگرم کننده است. اما واقعیت این است که ظرفیت­های عظیمی دارد».

« رابرت سی. اونز» نیز با عنوان «عناصر گروتسک در مسخ کافکا» به این اشاره دارد که رسیدن به مفهوم دقیق گروتسک به مثابه یک پدیده و یک جریان هنری، امری دشوار است. او از قول «جفری هارپم» می­آورد که «گروتسک لغزنده­ترین مقوله زیبائی شناسی است. گروتسک یعنی: «خنده، حیرت، دلهره، یا تنفر».

اگر چه هرگز نمی­توان تعریفی روشن، دقیق و قطعی از گروتسک به دست داد و درحقیقت گروتسک یعنی همان پدیده غیر یک­دست و غیر ثابتی که در هر مورد متفاوت است از این رو غیر قابل تعریف است. گروتسک دقیقن نقطه مقابل پدیده­های قابل تعریف است، اما با این اوصاف، وقوع تحولات هول­انگیز و هراس­آورِ دوران کنونی ما نیزکه با سیاست­های افراطی و خشونت­گرایی قدرت­ها، برخوردهای نظامی، اجتماعی، قومی گروهی و فردی در عریان­ترین و قهرآمیزترین شکل آن که در دو سه دهه­ی اخیر شاهد آن هستیم و ظهور پدیده­ها و گروه­های کشتاری مانند داعش، طالبان، القاعده و… وقوع حوادث و ظهور گروه­ها و دستجات فاشیستی و نژادپرستانه در کنار کمک­های بشر دوستانه مردمی، ماشین­های جنگی و غرش جنگ افزارهای کشتار جمعی. ترور و نا امنی اقتصادی و اجتماعی، فرار و مهاجرت و آوارگی ملت­ها، سیل مهاجرت و خودکشی و دگرکشی و افزایش تنهایی، بحران هویت و از هم گیسختگی نظام­های اجتماعی، خانواده و سنت­ها در کنار تولیدات فرا مُدرن صنعتی و تکنولوژیکی (الکترونیک­) و فوران زیبایی شناسانه­ی تولیدات هنری و ادبی. موج رو به افزایش زیبایی­گرایی، نمایش زیبایی و زیبا نمائی­ها، مسخرگی و کاریکاتور نمایی­های طنزآمیز تصویری، شیوع اروتیسیم و افزایش میل به آن در کنار آمار رو به افزایش تنهایی، بصورت فردی و گروهی. گسترش علم و دانش فضائی در کنار افت میزان مطالعه و دانش عمومی و انعکاس روزمره همه­ی این تحولات همراه با رخدادها و حوادث نابه هنجار و هولناک روزانه در زندگی فردی ما، تعریف دیگری نمی توان از آن بدست داد جز این که جهان در پروسه­ی تکامل اجتماعی در این عصر پسامدرن به عصر گروتسک رسیده است و ما اکنون در دوران نا به هنجار گروتسک زندگی می­کنیم و بدون شک این تحولات گروتسک نه تنها بر روند هستی، زندگی اجتماعی، روح و روان، علاقمندی، دلبستگی­ها، امید و یاس، شادی و غم و احساس انسان امروز که بر هنر و ادبیات نیز تاثیر جدی داشته است.

و اما منظور از گروتسک در ادبیات نه به لحاظ موضوعی و یا طرح و پرداختن به موضوعات گروتسک، بلکه به لحاظ ساختار ادبی و زبانی (کارکردها و ویژگی های زبانی) گروتسک است. یا به زبان دیگر (بوطیقای گروتسک). اگر گروتسک را به عنوان یک شیوه و گونه­ی زبانی در عرصه­ی سخن بشناسیم. بدون شک به وِیژگی­ها و کارکردهای زبانی آن نیز توجه خواهیم نمود.

گروتسگ برای گفتن نیست بلکه به گفتن وا می­دارد. در یک اثر گروتسک هم به لحاظ زبانی و هم موضوعی و روائی یک­دستی وجود ندارد و اصولن گروتسک یعنی عبور از یکدستی در زبان تثبیت شده،  عبور از موقعیت­ها و واقعیت­های موجود زبانی آشنا، کشف و تولید موقعیت و واقعیت­های تازه زبانی. در گروتسک هر قطعه با قطعات دیگر متن و نوشتار بی ارتباط و غیر وابسته است. گروتسک از هیچ منطقی پیروی نمی­کند. گروتسک متن یا پاره متنی است که نه با کلمات بلکه با کاربُرد آنها نوشته می­شود. گروتسک به هیچ پرسشی پاسخ نمی­دهد بلکه به پرسیدن وامی­دارد. گروتسک به دنبال کشف حقیقت نیست. بلکه حکیمانه به جستجوی حقایق متکثر وامی­دارد. گروتسک متن یا پاره متنی است که مخاطب آنرا تکمیل می­کند. گروتسگ درپی انتقال هیچ پیام و یا معنای مشخص و نهائی به مخاطبش نیست، اما بی­معنایی هم نیست. گروتسک معنایش را هر مخاطب آن برحسب دانش، سن، جنسیت، تجربه، زمان، مکان آن به طور متفاوت، متغیر و متکثر تولید می­کند. گروتسک یعنی عبوری اندیشمندانه و حکیمانه از عقلانیت، تقدس گرائی و سیری است درحوزه­ی نسبیت. گروتسک چیدمانی است که در آن تناقض­ها و تفاوت­هاست، به همنشینی مسالمت­آمیز رسیده و به یاری هم شتافته­اند. گروتسک، تصویری خلاقانه است که در آن زشتی در کنار زیبایی بها و ارزش می­یابد. گروتسک یعنی متنی باز که از هر سطر آن می­توان شروع و یا در هر سطر آن متوقف شد. به زبان دیگر جملات، سطرها، قطعه­ها درعین همنشینی در کلیت متن از استقلال وجودی برخوردارند. جدا کردن جمله، سطر یا قطعه صدمه­ای نه به او می­زند و نه به کلیت متن. گروتسک تصویرخلاقانه رویاروئی تنهایی انسان با هیولای جهان و هویت منفرد بشر در زمانه اکنون است.

مجموعه پاره متن های گروتسک توسط نشر دنا – روتردام منتشر و در سومین سال از نمایشگاه بدون سانسور برای علاقمندان ارائه می شود.

 دن هاخ (لاهه)

 

آرشیو نوشته‌ها و شناسایی نویسنده:

>> واپسین نوشته‌ها

تازه‌ترین نسخه دیجیتال شهرگان

ویدیویی

شهرگان در شبکه‌های اجتماعی

آرشیو شهرگان

دسته‌بندی مطالب

پیوندها: